روزنامه نگاری ترکیبی

دکتر مراد عنادی، تحلیل‌گر ارشد مسائل سیاسی و رسانه نوشت: دنیای روزنامه‌نگاری تحولات پرشتابی را در عرصه رسانه پشت سر گذاشته است، از دوران طلایی تا اکنون که خیلی‌ها می‌پرسند کسی روزنامه می‌خواند؟ پاسخ مثبت است هرچند از تعداد روزنامه خوان‌ها کاسته شده است. اما سوال مهم‌تر  که در سال های اخیر ذهن اهالی مطبوعات را به خود مشغول کرده، این است که برای برون‌رفت روزنامه‌ها از چالش رقابت با رسانه‌های نوظهور چه باید کرد؟

اگر از مدل نظریه‌های روابط بین‌الملل بخواهیم استفاده کرده و شبیه‌سازی کنیم باید بگوییم زمانی دنیای رسانه‌ها تک قطبی بود یعنی مطبوعات  سلطان رسانه‌ها محسوب می‌شدند چرا که بی‌رقیب بودند اما با گذشت زمان و تولد رادیو دنیای رسانه‌ها دوقطبی و بعدها با ورود تلویزیون، ماهواره و اینترنت سپهر رسانه‌ای چندقطبی شد و بدین ترتیب هرکدام از رسانه‌ها  سهمی از مخاطب را به خود اختصاص دادند.

با وجود چندقطبی شدن جهان رسانه‌ها، تا دو دهه پیش روزنامه‌ها همچنان یکی از قطب‌ها و ستون‌های اصلی در دنیای رسانه‌ای به شمار می‌رفتند چنان‌که در ایران برای مثال روزنامه‌های همشهری و جام جم هر کدام با تیراژ یا شمارگان ۵۰۰ هزار نسخه در روز، دورانی طلایی را سپری می‌کردند اما با گسترش اینترت و فضای مجازی برآمده از آن به‌ویژه تولد شبکه‌های اجتماعی سهم مخاطبان هر کدام از  رسانه‌ها اعم از مکتوب، شنیداری و دیداری از کیک مخاطب کم شد و در این میان کاهش سهم مطبوعات محسوس‌تر از بقیه بود.

البته پایین‌آمدن شمارگان روزنامه علل متعددی دارد که بحثی مستقل می‌طلبد و از این رو نبایستی این کاهش را صرفا به افزایش سهم فضای مجازی تقلیل داد. در چنین اتمسفری حضور پر فروغ برخی روزنامه‌ها در لیگ دسته یک مطبوعاتی کشور، مبین آن است که نبض روزنامه‌نگاری همچنان می‌زند چرا که این دسته از مطبوعات به مدد قدرت تیتر، گزارش‌های تحلیلی در کنار طرح‌های گرافیکی خلاقانه و فتوتیتر یا همان تیتر و عکس تلاش نموده‌اند همچنان از قدرت اثرگذاری و دیده‌شدن برخوردار باشند.

از نگاه کارشناسی به نظر می‌رسد روزنامه‌‌ها برای بالانگهداشتن پرچم مطبوعات و تثبیت جایگاه خود در دنیای پررقابت رسانه‌ای، بایستی به روزنامه‌نگاری ترکیبی روی آورند. زمانی در دوران طلایی مطبوعات به روزنامه‌ها اخبار فردایی می‌گفتند به‌طوری‌که مردم بخش اعظم خبرها را با فاصله، از روزنامه‌ها که فقط عصرها منتشر می‌شدند دریافت می‌کردند اما در سال‌های اخیر به رغم انتشار روزنامه‌ها در صبح، سرعت انتشار خبر چنان بالا رفته است که حتی رسانه‌های نیرومند همچون رادیو و تلویزیون نیز جامی‌مانند چراکه مخاطبان به سرعت از طریق گوشی‌های همراه تازه‌ترین اخبار را دریافت می‌کنند.

با وجود انتقال سرعت انتشار خبر به فضای مجازی، مزیت انتشار خبر درست، همچنان در اختیار رسانه‌های اصیل یعنی روزنامه، رادیو وتلویزیون است. به عبارتی هرچند در سرعت انتشار خبر، شبکه‌های اجتماعی برآمده از فضای مجازی حرف اول را می‌زنند اما در آشفته‌بازار تولید و انتشار انبوه خبرها در فضای مجازی مرز میان خبرهای درست و فیک یا جعلی بهم ریخته و دریافت خبر درست و مطمئن حتما نیاز به راستی‌آزمایی دارد.

از این منظر و برای غلبه بر چنین چالش‌هایی در  روزنامه‌نگاری ترکیبی بایستی تلاش شود تا در دو سطح گام برداشت: در سطح نخست روزنامه‌نگاری ترکیبی باید بر ژورنالیسم تحقیقی و تولید محتوا متمرکز باشد و صرفا به تهیه و انتشار خبر، آن‌هم با کپی‌برداری و اخیرا دوپینگ در تهیه گزارش‌ها با هوش مصنوعی اکتفا نشود.

در واقع یکی از شاخص‌ها و مزیت نسبی در روزنامه‌نگاری ترکیبی، ژورنالیسم تحقیقی و تهیه مطالب خبری تحلیلی است. واقعیت این است که بسیاری از روزنامه‌ها چنین رویکردی را در دستور کار خود قرار داده‌اند اما به‌نظر می‌رسد بر عمق و جامع‌نگری مطالب خبری تحلیلی بایستی افزوده شود تا خواننده مطالب روزنامه احساس کند بر دانش او در خصوص موضوعات و رخدادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ورزشی... افزوده‌شده و زوایای پیدا و پنهان رخدادها و حوادث با تحلیل عمیق و فکت‌محور، کالبدشکافی شده است.   

در سطح دوم روزنامه نگاری ترکیبی، بایستی به پیوند بین مطبوعات و فضای مجازی توجهی مضاعف شود بدین معنا که نگاه به فضای مجازی می‌بایست فرصت‌محور باشد نه تهدید‌محور.

 برای درک این مهم بد نیست بدانیم زمانی نقطه اتصال بین روزنامه‌ها با مخاطبان دکه‌های مطبوعاتی بودند که مهم‌ترین محصولی که به مشتری عرضه می‌کردند روزنامه و مجله بود اما در این سال‌ها به شدت از چنین کارکردی فاصله گرفته و به محل عرضه دخانیات و شارژ و... تبدیل شده‌اند و حضور  روزنامه و مجله در جلو دکه‌ها هر روز کم‌رنگ‌تر می‌شود و از چیده‌شدن ستون بلند روزنامه‌ها جلوی دکه‌ها خبری نیست؛ چالشی که زنگ خطر را برای اهالی مطبوعات و شرکت‌های توزیع روزنامه مدت‌هاست به‌صدا درآورده است.

برای عبور از این چالش علاوه بر همراهی دکه‌داران، به توجه هر چه بیشتر صاحبان بنگاه‌های مطبوعاتی به حفظ جایگاه عرضه روزنامه‌ها در دکه‌ها و تشویق مخاطبان برای خریداری روزنامه و مجله از دکه‌ها نیز نیاز است اما مهم‌تر از آن و در چارچوب روزنامه‌نگاری ترکیبی استفاده از ظرفیت و فرصت توزیع محتوای تولیدی روزنامه‌ها، در فضای مجازی است.

با چنین نگاهی هرچند از میزان مراجعه مخاطبان برای تهیه نسخه مکتوب روزنامه پای دکه‌ها کاسته‌شده اما هم‌زمان با توزیع محتوا در فضای مجازی می‌توان آن‌را جبران کرد. به عبارتی بهتر هم‌زمان با عرضه روزنامه‌ها به شکل سنتی در دکه‌های مطبوعاتی از ظرفیت توزیع در دکه‌های مجازی نیز باید بهره‌جست. بدین ترتیب نه تنها تیترها و گزارش‌های تحقیقی تحلیلی با استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی بهتر دیده می‌شوند که بر میزان اثر گذاری آنها نیز به مدد میلیونی‌شدن مخاطبان افزوده خواهد شد.